This post is also available in:
English
Giữa thung lũng sâu thẳm của vùng Phách – Sơn La, bản Phát hiện ra như một “ốc đảo văn hóa” của người H’Mông. Tại đây, anh Vàng – một cư dân bản địa, không qua đào tạo chuyên môn, không vốn liếng lớn, đã từng bước xây dựng mô hình du lịch cộng đồng bằng nội lực, bằng trí tuệ bản địa và bằng một tình yêu sâu sắc với quê hương.
Bài viết này phân tích chi tiết câu chuyện của anh Vàng, như một trường hợp điển hình cho mô hình du lịch bền vững dựa vào cộng đồng trong bối cảnh dân tộc thiểu số.
Bản Phát – Nơi chốn khởi nguồn và bản thể nguyên sơ
Nằm lọt thỏm trong lòng thung lũng bao quanh bởi những dãy núi của vùng Phách (huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La), bản Phát là bản làng đầu tiên của khu vực, được kể lại là nơi dừng chân của một bà cụ H’Mông đầu tiên đặt chân tới, khai mở vùng đất hoang sơ và định cư. Không gian sống nơi đây vẫn giữ nguyên vẹn kiến trúc và nếp sinh hoạt truyền thống của người H’Mông: nhà sàn “rất thoáng”, vườn mận, đào, mơ, và một con đường duy nhất dẫn vào bản rộng chưa đầy 2 mét, có cả dốc cao và đường bằng.
Đặc biệt, vào những ngày trong xanh, từ Đỉnh Phách – một điểm cao gần bản – có thể nhìn thẳng sang Nhà A Pha Luông, một biểu tượng thiên nhiên hùng vĩ, thu hút du khách khắp nơi đến chiêm ngưỡng và check-in. Bản Phát cùng các bản phụ cận như Phách Một, Phách Hai, Đỉnh Phách đã và đang trở thành một cụm du lịch sinh thái – văn hóa đầy tiềm năng nhưng còn rất mới mẻ.
Anh Vàng – Từ người bản địa trở thành “chuyên gia bản địa”
Là một người H’Mông sinh ra và lớn lên tại bản Phát, anh Vàng không chỉ là cư dân, mà còn là người gìn giữ ký ức và văn hóa của vùng đất này. Cách đây khoảng 4-5 năm, anh bắt đầu làm du lịch cộng đồng trong điều kiện hoàn toàn không có nền tảng: không vốn, không đào tạo, không sự ủng hộ ban đầu từ gia đình. Tuy nhiên, bằng sự kiên định, anh đã từng bước xây dựng được một hệ sinh thái du lịch nhỏ nhưng bài bản.
Ban đầu, anh chỉ có một nhà sàn nhỏ phục vụ vài khách. Hiện tại, mô hình của anh có thể đón tới 24 người, với 2 nhà sàn được sử dụng linh hoạt, tận dụng cả không gian trên và dưới. Các vật dụng trang trí đậm nét văn hóa H’Mông như khèn, thổ cẩm, mỏ… dù còn khiêm tốn nhưng đã tạo được dấu ấn đặc trưng. Anh còn nuôi gà, lợn ngay tại vườn nhà để phục vụ khách, đích thân ra Mường bắt khi cần, và luôn giữ vai trò “bếp trưởng” trong các bữa ăn bản địa.
Trải nghiệm du lịch đậm chất văn hóa và cá nhân hóa
Du khách đến bản không chỉ được nghỉ dưỡng mà còn được tham gia các hoạt động trải nghiệm văn hóa như đi bộ thăm bản, hái mận trong vườn nhà anh Vàng, nghe kể chuyện về người H’Mông, xem biểu diễn múa khèn, hát dân tộc… Mỗi tối sau bữa cơm, anh thường nhờ bà con tổ chức các buổi sinh hoạt văn nghệ, tạo nên bầu không khí gần gũi, chân thật. Những du khách yêu mến văn hóa H’Mông thậm chí xin học tiếng, học chữ H’Mông từ chính người bản địa.
Điểm đặc biệt là hành trình đến bản – vốn đầy thử thách với đường đá, đường đất, dốc bê tông dài – lại trở thành một phần của trải nghiệm. Nhiều du khách thích thú với việc đi xe tải chuyên dụng vào bản, không ngại giúp đẩy xe hay dừng lại chụp ảnh với những triền hoa dã quỳ, hoa mận, hoa cải… Sự tương tác giữa khách và cộng đồng diễn ra tự nhiên, chân thực, không kịch bản hóa.
Những khó khăn hiện hữu – Bức tranh thực tại của du lịch tự phát
Tuy vậy, mô hình du lịch cộng đồng tại bản Phát không tránh khỏi nhiều khó khăn, phản ánh một thực tế phổ biến ở các vùng sâu vùng xa:
-
Hạ tầng giao thông yếu kém: Nhiều đoạn đường vào bản trơn trượt, gập ghềnh, đặc biệt khó đi vào mùa mưa. Xe gầm thấp không thể vào được bản.
-
Thiếu sóng điện thoại, thiếu wifi: Trước đây, để nhắn tin cho khách đặt phòng, anh Vàng phải trèo lên cây mận bắt sóng 4G. Wifi chỉ mới có trong vòng nửa năm.
-
Thiếu đào tạo chuyên môn và thiếu vốn đầu tư ban đầu: Anh chưa từng qua lớp bồi dưỡng nào về du lịch. Các chi phí đầu tư đều tự lo, gây áp lực lớn về tài chính.
-
Thu nhập không ổn định: Dù làm nhiều công việc cùng lúc, thu nhập từ du lịch chỉ đạt mức “đôi ba triệu đồng/tháng”, phụ thuộc nhiều vào mùa vụ, đặc biệt là mùa mận.
-
Thiếu nguồn nhân lực hỗ trợ: Việc tổ chức các hoạt động văn hóa cần sự tham gia của cộng đồng, nhưng không phải ai cũng có năng khiếu hoặc sẵn lòng tham gia.
Tự học, tự cải tiến – Hành trình mở rộng tri thức và kết nối vùng miền
Không dừng lại ở phạm vi bản Phát, anh Vàng đã chủ động đi khảo sát, học hỏi các mô hình homestay thành công khác tại Mộc Châu, Đông Sang, Bản Áng, Bản Hốc Sông, Vân Hồ… từ người Kinh, người Thái đến đồng bào H’Mông khác. Nhờ đó, anh có thêm kiến thức thực tiễn để cải tiến mô hình của mình.
Anh cũng tích cực tham gia vào mạng lưới du lịch địa phương, kết nối với các đoàn khách, hướng dẫn viên và cơ quan chức năng để dần đưa bản Phát ra khỏi “vùng trắng du lịch”.
Thành quả và kỳ vọng tương lai
Dù còn nhiều thử thách, mô hình của anh Vàng đã mang lại những thành quả rõ rệt:
-
Được chính quyền ghi nhận, trao giấy khen năm 2020 về thành tích phát triển du lịch xã Hương Sơn.
-
Giúp gia đình anh cải thiện sinh kế và yêu quý quê hương mình hơn.
-
Góp phần bảo tồn văn hóa H’Mông một cách sống động.
-
Truyền cảm hứng cho cộng đồng và thanh niên trong bản về hướng đi mới.
Mô hình bản địa – giải pháp du lịch bền vững cho miền núi
Câu chuyện của anh Vàng tại bản Phát là minh chứng thuyết phục cho luận điểm: Du lịch cộng đồng, nếu được dẫn dắt bởi người bản địa có tri thức, có lòng yêu quê hương và có khát vọng, hoàn toàn có thể phát triển bền vững mà không phá vỡ cấu trúc văn hóa – xã hội truyền thống. Đó không chỉ là câu chuyện phát triển kinh tế, mà còn là hành trình gìn giữ và làm sống lại những giá trị bản địa giữa dòng chảy hiện đại hóa.
