This post is also available in:
English
Bài báo này tổng hợp các quan điểm từ một hội thảo trực tuyến về du lịch lễ hội, tập trung vào sự phát triển và thách thức của các lễ hội từ bối cảnh châu Phi truyền thống đến các sự kiện toàn cầu hiện đại. Nó khám phá vai trò của lễ hội trong việc bảo tồn văn hóa, thúc đẩy sự hòa nhập cộng đồng và phát triển kinh tế, đồng thời nhấn mạnh những rủi ro như thương mại hóa quá mức, đô thị hóa (gentrification), tác động môi trường và sự thiếu hụt quy hoạch bền vững.
Các nghiên cứu điển hình về du lịch điện ảnh và lễ hội nhỏ được phân tích để minh họa những tác động đa chiều và đề xuất một phương pháp tiếp cận “hệ thống” để phát triển lễ hội có trách nhiệm, ưu tiên cộng đồng và tính xác thực văn hóa.
Giới thiệu
Du lịch lễ hội đại diện cho một lĩnh vực phát triển nhanh chóng trong ngành du lịch toàn cầu, thu hút du khách thông qua các hoạt động văn hóa, giải trí và xã hội. Hội thảo “Du lịch Lễ hội” của Sustainable Travel & Tourism Africa (STTA) đã quy tụ các chuyên gia để thảo luận về bản chất đa diện của các lễ hội, nhấn mạnh sự thay đổi từ các sự kiện cộng đồng truyền thống sang các sự kiện thương mại hóa quy mô lớn hơn.
Bài viết này tổng hợp những điểm chính được trình bày, khám phá bối cảnh lịch sử của lễ hội, những thách thức hiện đại và các chiến lược để đảm bảo sự phát triển bền vững và có trách nhiệm.
Lễ hội Truyền thống và Giá trị Cộng đồng
Trong bối cảnh châu Phi, các lễ hội theo truyền thống không phải là những sự kiện quy mô lớn mà là những buổi lễ thân mật, được tổ chức để giải quyết một nhu cầu cụ thể hoặc kỷ niệm một sự kiện quan trọng trong cộng đồng. Các ví dụ bao gồm lễ hội cầu mưa, lễ hội thu hoạch. Một lễ hội độc đáo khác của cộng đồng Mar đã tôn vinh những phụ nữ vô sinh, nơi họ được tôn vinh, ban phước và được coi là một lễ hội của sự chấp nhận và hòa nhập.
Các đặc điểm chính của lễ hội truyền thống bao gồm:
• Hòa nhập và tôn vinh sự đa dạng: Các lễ hội được sử dụng để hòa nhập các thành viên xã hội và tôn vinh sự đa dạng, như lễ hội đấu vật giữa các làng ở Uganda, thúc đẩy hòa bình và công nhận lẫn nhau.
• Chức năng văn hóa sâu sắc: Lửa được sử dụng rộng rãi trong nhiều lễ hội châu Phi để tượng trưng cho sự sống và có những câu chuyện ý nghĩa đằng sau việc sử dụng nó, khác với việc sử dụng lửa trại trong du lịch hiện đại mà không kể câu chuyện.
• Tự tài trợ: Theo truyền thống, các lễ hội tự tài trợ, không cần đến nhà tài trợ bên ngoài.
• Không chỉ để giải trí: Giá trị của lễ hội truyền thống không chỉ nằm ở giải trí hay thương mại; chúng là những biểu hiện mạnh mẽ của bản sắc và sự đoàn kết, bắt nguồn từ các nghi lễ tôn giáo, chu kỳ mùa màng và truyền thống cộng đồng. Chúng cung cấp không gian cho sự gắn kết cộng đồng, biểu hiện nghệ thuật và truyền tải văn hóa qua nhiều thế hệ.
Thách thức của Du lịch Lễ hội Hiện đại và Thương mại hóa
Sự phát triển của du lịch lễ hội đã dẫn đến một sự thay đổi đáng kể, mang lại cả cơ hội và thách thức:
- Thương mại hóa và Định nghĩa lại: Ngày nay, định nghĩa lớn nhất của một lễ hội thường là “thương mại”, với hàng trăm người bán hàng cố gắng bán sản phẩm. Điều này đặt ra câu hỏi về việc liệu các sự kiện này còn giữ được bản chất của một lễ hội châu Phi hay không, nơi mà mục đích cốt lõi nên là tôn vinh bản sắc và sự thống nhất của người châu Phi.
- Sự phụ thuộc vào nhà tài trợ: Không giống như các lễ hội tự tài trợ truyền thống, nhiều sự kiện hiện đại phụ thuộc vào tài trợ, điều này có thể làm thay đổi các mục tiêu của lễ hội.
- Tác động Môi trường: Các lễ hội quy mô lớn thường dẫn đến các vấn đề về chất thải, đặc biệt là rác thải nhựa, có tác động đáng kể đến môi trường.
- Rủi ro Sức khỏe: Hậu COVID-19, các lễ hội đi kèm với những rủi ro sức khỏe đáng kể, đòi hỏi các biện pháp phòng ngừa cẩn thận, đặc biệt khi một số cộng đồng có thể không sẵn sàng đối phó với những rủi ro này do sự bất bình đẳng trong các điểm đến du lịch.
- Ô nhiễm Văn hóa: Việc tổ chức các lễ hội không theo lịch trình truyền thống để phù hợp với các VIP có thể làm mất đi giá trị và nguyên tắc ban đầu của sự kiện.
- Sự trỗi dậy của Lễ hội Động vật Hoang dã: Trong bối cảnh châu Phi và châu Á, có sự gia tăng của các lễ hội động vật hoang dã (ví dụ: Kwita Izina ở Rwanda, lễ đặt tên voi ở Kenya), cho thấy du lịch đang ảnh hưởng đến sự phát triển của lễ hội. Các sự kiện này thường được quản lý ở cấp cao và phục vụ “cộng đồng lợi ích” (những người yêu động vật hoang dã) hơn là “cộng đồng địa phương”.
Nghiên cứu Điển hình: Du lịch Điện ảnh và Lễ hội Quy mô nhỏ
Giáo sư Martha Soligo, một nhà xã hội học du lịch, đã trình bày các nghiên cứu điển hình về các lễ hội quy mô nhỏ, đặc biệt là lễ hội phim, để minh họa những tác động và thách thức:
Du lịch Điện ảnh: Đây là du lịch đến các địa điểm mà một bộ phim đã được quay (ví dụ: The Hangover ở Las Vegas, Vua Sư Tử ở Kenya). Lễ hội cũng là một động lực lớn cho du lịch điện ảnh.
Lecco, Ý – Thúc đẩy Lực lượng Lao động Địa phương:
◦ Lecco, một thị trấn nhỏ gần hồ Como, đã sử dụng các lễ hội phim để phát triển lực lượng lao động địa phương. Ủy ban phim của Lecco hoạt động như một cầu nối giữa các nhà sản xuất phim và cộng đồng, đảm bảo các quy trình bền vững và hòa giải các xung đột.
◦ Mục tiêu là thuê các nhà làm phim, nhà biên kịch, diễn viên và các dịch vụ địa phương (ví dụ: cho thuê máy quay, trường dạy múa, nhà hàng).
◦ Các buổi chiếu phim đặc biệt đã được tổ chức tại các lễ hội khác để quảng bá Lecco như một địa điểm du lịch, nhấn mạnh vẻ đẹp của phong cảnh địa phương.
◦ Tác động kinh tế: Các lễ hội tạo ra tác động đáng kể đến các nhà hàng và khách sạn xung quanh, vì du khách cần ở lại qua đêm và ăn uống.
◦ Quảng bá quốc tế: Một lễ hội phim Lecco kéo dài ba ngày ở Las Vegas đã trình chiếu các bộ phim có phụ đề tiếng Anh, thu hút sự quan tâm của khán giả Mỹ và dẫn đến các cơ hội chiếu phim ở Los Angeles, thủ đô điện ảnh thế giới.
Highland Park, Los Angeles – Hồi sinh và Đô thị hóa:
◦ Highland Park là một khu phố lịch sử nhưng bị thiệt thòi ở Los Angeles, với 70% là người nhập cư gốc Tây Ban Nha và từng được coi là một khu vực nguy hiểm.
◦ Phục hồi qua các sự kiện: Cộng đồng đã tìm cách hồi sinh khu vực này thông qua các sự kiện nhỏ, bao gồm Lễ hội Lummis Days, tôn vinh lịch sử và sự đa văn hóa của khu phố.
◦ Lễ hội Phim Độc lập Highland Park: Lễ hội này được tổ chức tại Nhà hát Highland lịch sử, một địa điểm đã bị bỏ hoang. Việc khôi phục nhà hát và lễ hội đã giúp tạo ra bản sắc cho thành phố và thu hút các nhà làm phim quốc tế.
◦ Rủi ro đô thị hóa (Gentrification): Mặc dù thành công trong việc hồi sinh, Highland Park đã trở thành một ví dụ điển hình về đô thị hóa ở Hoa Kỳ. Các doanh nghiệp và cư dân địa phương bị buộc phải rời đi do tiền thuê tăng vọt, trong khi các doanh nghiệp lớn và người giàu từ Hollywood chuyển đến. Điều này cho thấy sự cần thiết phải cân bằng giữa các cơ hội phát triển du lịch với việc bảo vệ cộng đồng địa phương.
Du lịch Ngách (Niche Tourism) và Tính bền vững
Sự sẵn sàng của Điểm đến: Một vấn đề lớn là liệu các điểm đến có sẵn sàng cho du lịch lễ hội hay không. Các thị trấn nhỏ thường muốn tổ chức các lễ hội lớn mà không có đủ cơ sở hạ tầng (ví dụ: chỗ đậu xe, nhà hàng, khách sạn). Điều này dẫn đến sự không hài lòng của cả khách du lịch và người dân địa phương.
“Lá thư báo chí ngày hôm sau” (The Day After Newspaper Letter): Đây là thuật ngữ mô tả tình huống khi cư dân địa phương phàn nàn trên báo chí hoặc mạng xã hội sau một lễ hội vì những vấn đề như tiếng ồn, tắc nghẽn hoặc chất lượng cuộc sống bị suy giảm. Điều này thường xảy ra do thiếu giao tiếp và sự tham gia của cộng đồng trong quá trình lập kế hoạch.
Phương pháp tiếp cận “Hệ thống”: Để tránh những vấn đề này, điều quan trọng là phải áp dụng phương pháp tiếp cận “hệ thống”. Trong một hệ thống, mọi điểm trong mạng lưới phải được xem xét, bao gồm cả cư dân và khách du lịch. Nếu tiền là mục tiêu duy nhất và nhà tài trợ thống trị, hệ thống sẽ trở thành một hệ thống phân cấp, không phải một hệ thống cân bằng.
Chiến lược để Đảm bảo Lợi ích Bền vững:
◦ Hợp tác với các bên liên quan địa phương: Cung cấp chiết khấu tại các doanh nghiệp địa phương và quảng bá các điểm tham quan khác để khuyến khích du khách quay lại ngay cả khi không có lễ hội.
◦ Thúc đẩy truyền miệng: Khuyến khích du khách chia sẻ trải nghiệm tích cực và quay lại.
◦ Không chỉ tập trung vào lễ hội: Tránh chỉ tập trung vào lễ hội mà không quảng bá các khía cạnh khác của điểm đến.
◦ Chính sách can thiệp: Các chính phủ cần có chính sách can thiệp để bảo vệ các doanh nghiệp địa phương khỏi các chuỗi lớn, cung cấp tài trợ và hỗ trợ để đảm bảo tính bền vững.
• Thực hành Du lịch Bền vững:
◦ Các biện pháp cá nhân như tái chế và sử dụng bình nước có thể tái sử dụng là quan trọng, nhưng không đủ. Tính bền vững là một vấn đề hệ thống và có tính toàn cầu, đòi hỏi sự giao tiếp giữa các cấp độ vi mô và vĩ mô.
◦ Thương hiệu có trách nhiệm: Các chiến lược xây dựng thương hiệu nên tập trung vào tính bền vững và trách nhiệm, quảng bá các điểm đến một cách cân bằng để tránh quá tải một khu vực cụ thể.
Bảo tồn Văn hóa và Tính xác thực
Lễ hội là cốt lõi của việc bảo tồn văn hóa, cung cấp các hệ thống để truyền lại kiến thức, trí tuệ, nghi lễ và truyền thống. Tuy nhiên, thương mại hóa đặt ra một thách thức nghiêm trọng đối với tính xác thực này.
- Tiêu chuẩn hóa và “McDonald hóa”: Có một xu hướng đáng lo ngại về sự tiêu chuẩn hóa các lễ hội, trong đó mọi thứ trở nên giống nhau, được gọi là “McDonald hóa”. Điều này được thấy rõ khi các lễ hội địa phương trở thành các “triển lãm thương mại” với các mặt hàng thủ công văn hóa tương tự được bán ở khắp mọi nơi, thiếu đi bản sắc độc đáo của khu vực tổ chức.
- Đề xuất “Trở về Căn bản”: Để đạt được sự cân bằng giữa bảo tồn văn hóa và duy trì tính xác thực trong bối cảnh thương mại hóa, cần phải “trở về căn bản” và “hỏi những người biết”.
- Phát triển Từ Dưới lên: Lễ hội nên được xây dựng từ dưới lên, với sự tham gia của cộng đồng, chứ không phải từ trên xuống theo kiểu áp đặt.
- Tránh Thương mại hóa Văn hóa: Không nên biến văn hóa thành một sản phẩm để bán. Cộng đồng phải được tôn trọng và tham gia vào quá trình lập kế hoạch để đảm bảo tính xác thực được duy trì.
- Sự đa dạng của Du lịch: Cần phải thách thức quan niệm sai lầm rằng du lịch dành cho tất cả mọi người, vì các yếu tố như sự giàu có, đặc quyền, phân biệt chủng tộc hoặc phân biệt giới tính vẫn tạo ra rào cản. Các lễ hội có thể đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự đa dạng nếu chủ đề chính của chúng tập trung vào sự đa dạng và bản chất của du lịch được thừa nhận là đa dạng.
Kết luận
Du lịch lễ hội mang lại tiềm năng to lớn cho sự phát triển kinh tế và bảo tồn văn hóa. Tuy nhiên, sự dịch chuyển từ các lễ hội cộng đồng truyền thống sang các sự kiện thương mại hóa đã tạo ra những thách thức đáng kể về tính bền vững, tính xác thực và tác động xã hội. Để giải quyết những vấn đề này, các điểm đến phải áp dụng phương pháp tiếp cận “hệ thống”, trong đó tất cả các bên liên quan, đặc biệt là cộng đồng địa phương, được đầu tư và tham gia vào quá trình lập kế hoạch.
Việc ưu tiên sự tham gia của cộng đồng từ dưới lên, bảo vệ văn hóa khỏi sự thương mại hóa quá mức và phát triển cơ sở hạ tầng đầy đủ là những bước quan trọng để đảm bảo rằng các lễ hội mang lại lợi ích lâu dài và có trách nhiệm cho tất cả mọi người. Các nhà hoạch định chính sách, các nhà nghiên cứu và các nhà tổ chức lễ hội có vai trò quan trọng trong việc tạo ra các hướng dẫn và tiêu chuẩn để cân bằng giữa sự phát triển du lịch với việc duy trì các giá trị văn hóa cốt lõi.
