This post is also available in:
English
Bài báo này trình bày một phân tích toàn diện về Đường mòn Inca, một tuyến đường hành hương lịch sử và khảo cổ học quan trọng dẫn đến Machu Picchu ở Peru. Dựa trên các thông tin từ hội thảo “Virtual Seminar: Hiking the Inca Trail from Cusco to Machu Picchu”, nghiên cứu đi sâu vào bối cảnh lịch sử của mạng lưới đường mòn Inca rộng lớn, ý nghĩa tâm linh của nó trong vũ trụ quan của người Inca, các quy định và hậu cần chi tiết cho một chuyến đi bộ, đặc điểm riêng của từng ngày trong hành trình bốn ngày cổ điển, sự đóng góp không thể thiếu của đội ngũ hỗ trợ (chaskis), và đa dạng sinh học độc đáo dọc theo tuyến đường. Mục tiêu là cung cấp một cái nhìn sâu sắc, đa chiều, làm nổi bật tầm quan trọng của Đường mòn Inca không chỉ như một thách thức thể chất mà còn là một trải nghiệm văn hóa và tinh thần sâu sắc.
Giới thiệu
Đường mòn Inca không chỉ là một con đường bộ đơn thuần mà là một di sản sống, một phần không thể tách rời của mạng lưới đường mòn đồ sộ từng kết nối Đế chế Inca rộng lớn. Mạng lưới này, trải dài hơn 40.000 km qua sáu quốc gia Nam Mỹ (Argentina, Chile, Bolivia, Peru, Ecuador, và phía bắc Colombia), có nguồn gốc từ thời tiền Inca và được người Inca cải thiện đáng kể.
Hội thảo này tập trung vào Đường mòn Inca cổ điển (Classic Inca Trail), một tuyến đường thương mại hóa nổi tiếng, từng là con đường hành hương dành cho giới quý tộc đến Machu Picchu. Sự “không khám phá” của Machu Picchu bởi người Tây Ban Nha, một phần do người Inca chủ động phá hủy các đoạn đường chiến lược, đã làm tăng thêm sự huyền bí và tầm quan trọng của con đường này.
Hiện nay, dự án Capac Ñan đang được triển khai nhằm khôi phục và bảo tồn các tuyến đường lịch sử này trên khắp Nam Mỹ.
Bối cảnh Lịch sử và Văn hóa
Nguồn gốc và Quy mô của Nền văn hóa Inca
Nền văn hóa Inca bắt đầu vào những năm 1200, đạt đến thời kỳ hoàng kim vào thế kỷ 15 dưới triều đại của Pachakuteq Inka Yupanki, người được cho là đã xây dựng Machu Picchu. Tuy nhiên, việc xây dựng toàn bộ mạng lưới đường mòn Inca rộng lớn (hơn 40.000 km) trong vòng 300 năm là điều không thể.
Điều này cho thấy người Inca đã kế thừa và nâng cấp các tuyến đường có sẵn từ các nền văn hóa tiền Inca. Mạng lưới này không chỉ phục vụ giao thông mà còn thể hiện sự kết nối phức tạp giữa các khu vực địa lý đa dạng.
Mục đích và Ý nghĩa Tâm linh
Các con đường Inca được xây dựng với nhiều mục đích khác nhau: một số dành cho người dân thường, một số khác dành riêng cho giới quý tộc trong các chuyến hành hương đến Machu Picchu, và thậm chí một số dành cho việc di chuyển động vật. Trong vũ trụ quan (cosmovision) của người Inca, các ngọn núi có ý nghĩa cực kỳ quan trọng. Người Inca xây dựng đường mòn xung quanh và theo hình dáng núi, thể hiện sự tôn kính đối với các ngọn núi phủ tuyết.
Những ngọn núi này cũng được sử dụng làm nơi chôn cất người chết và thực hiện các lễ vật hy sinh, ví dụ như trường hợp những đứa trẻ được tìm thấy ở Llullaillaco, Argentina. Các ngọn núi được coi là một phần của Pachamama (Đất Mẹ). Hành trình trên Đường mòn Inca không chỉ là một chuyến đi bộ mà còn là một cách để người Inca kết nối sâu sắc với thiên nhiên và thể hiện sự tôn trọng đối với văn hóa của họ. Triết lý chính của chuyến đi là “tận hưởng hành trình, không chỉ đích đến”, khuyến khích du khách dành thời gian để chiêm nghiệm, học hỏi và trân trọng từng khoảnh khắc, từng bước chân.
Sự “Không Khám phá” của Machu Picchu
Một trong những lý do khiến Machu Picchu không bị người Tây Ban Nha phát hiện và tàn phá là do người Inca đã chủ động phá hủy một đoạn đường mòn chính dẫn vào địa điểm này, đặc biệt là đoạn đường ở ngày đầu tiên của hành trình, làm cho nó trở nên khó tiếp cận. Hiram Bingham, người đã đến Machu Picchu vào năm 1911, đã đi ngược Đường mòn Inca vào năm 1915 và đổi tên nhiều địa điểm khảo cổ theo chức năng mà người dân địa phương sử dụng, do tên gốc đã bị thất lạc theo thời gian.
Hành trình và Hậu cần
Các Tuyến Đường và Quy định
Có hai tuyến Đường mòn Inca chính dẫn thẳng vào Machu Picchu qua Cổng Mặt trời (Sun Gate):
- Đường mòn Inca cổ điển (Classic Inca Trail): Kéo dài 4 ngày, với chiều dài khoảng 42 km (26 dặm).
- Đường mòn Inca ngắn (Short Inca Trail): Chỉ khoảng 12 km.
Các tuyến đi bộ khác như Llaqta và Salkantay sẽ đưa du khách đến thị trấn Aguas Calientes (thị trấn Machu Picchu), sau đó phải đi xe buýt lên Machu Picchu. Để đi bộ trên Đường mòn Inca, du khách bắt buộc phải đi cùng một công ty du lịch có giấy phép hoạt động.
Giấy phép cần được đặt trước rất lâu, đặc biệt vào mùa cao điểm (tháng 6, 7), có thể phải đặt từ tháng 10 của năm trước, vì số lượng người được phép vào đường mòn bị hạn chế nghiêm ngặt, chỉ 500 người mỗi ngày (bao gồm 200 khách du lịch và 300 nhân viên hỗ trợ). Đường mòn Inca đóng cửa vào tháng Hai hàng năm để bảo trì và do lượng mưa quá lớn, dễ gây sạt lở.
Chuẩn bị và An toàn
Thích nghi độ cao: Du khách nên ở Cusco vài ngày để thích nghi với độ cao trước khi bắt đầu hành trình, vì việc khởi hành ngay sau khi đến có thể gây khó thở.
- Đồ dùng cá nhân: Các công ty du lịch thường cung cấp túi duffel để đựng đồ dùng cá nhân, trong khi du khách tự mang ba lô nhỏ hàng ngày chứa hộ chiếu, đồ ăn nhẹ, tiền, kính râm và thuốc chống côn trùng.
- Gậy đi bộ: Rất khuyến khích sử dụng gậy đi bộ vì chúng giúp giảm 60% trọng lượng cơ thể tác động lên đầu gối khi lên và xuống dốc, tăng cường sự ổn định. Không nên đeo dây gài tay vào gậy khi xuống dốc để tránh chấn thương cổ tay nếu bị trượt ngã.
- An toàn trên đường mòn: Luôn đi về phía núi khi đường hẹp để tránh bị ngựa, lừa, bò hoặc các chaskis mang vác nặng đẩy ngã xuống vách đá.
- Sức khỏe và Sơ tán: Các hướng dẫn viên được đào tạo về sơ cứu và luôn mang theo bình oxy. Lịch trình được thiết kế dựa trên người đi chậm nhất. Trong trường hợp khẩn cấp, có thể sơ tán bằng cách được chaskis cõng xuống hoặc, rất hiếm khi, bằng trực thăng nếu chấn thương nghiêm trọng. Việc khám bác sĩ du lịch trước chuyến đi là rất quan trọng để đảm bảo sức khỏe.
Lịch trình 4 Ngày Tiêu chuẩn
Ngày 1 – “Ngày tập luyện”: Hành trình bắt đầu từ độ cao 2900m lên 3000m, với mức tăng độ cao chỉ 100m. Du khách đi bộ khoảng 10 km. Đây là ngày cuối cùng có các cửa hàng và nhà vệ sinh (phải trả phí) tại ngôi làng đầu tiên. Cảnh quan đa dạng sinh học với chim ruồi (loài chim duy nhất có thể bay lùi, thụ phấn chính cho hoa lan), cây lê gai, bromeliads, cây cúc la mã và retama. Điểm khảo cổ nổi bật là Patallaqta (Llaqtapata), được cho là nơi trao đổi sản phẩm (coca, quinoa, ngô, khoai tây) và thể hiện kỹ thuật xây dựng hữu cơ theo hình dáng núi và sông.
Ngày 2 – “Ngày thử thách”: Đây được coi là phần khó khăn nhất của hành trình. Du khách leo 1200m lên Đèo Dead Woman’s Pass (Warmiwañusqa) ở độ cao 4200m, sau đó xuống 600m để nghỉ đêm ở độ cao 3600m. Địa hình dốc và độ cao lớn làm giảm lượng oxy đáng kể. Khu vực này ẩm ướt và xanh tươi, có nhiều bromeliads, fuchsias, phong lan và chim Caracara Andes.
Ngày 3 – “Ngày phức tạp nhất/không thể quên”: Du khách đi bộ 16 km, leo dốc 300m (thậm chí dốc hơn ngày 2), sau đó là một loạt các đoạn lên xuống liên tục. Ngày này nổi bật với việc ghé thăm bốn địa điểm khảo cổ quan trọng: Runkurakay, Sayacmarca, Phuyupatamarca và Wiñay Wayna.
◦ Sayacmarca được mô tả như một lâu đài giữa núi, nơi diễn ra các nghi lễ và có các kênh dẫn nước làm từ tre nhện.
◦ Phuyupatamarca, còn gọi là “Thị trấn trên mây”, là nơi du khách có thể nhìn thấy ngọn núi Machu Picchu (nhưng không phải khu khảo cổ).
◦ Wiñay Wayna được Paul Fejos phát hiện vào năm 1943, nổi bật với các ruộng bậc thang cong tuyệt đẹp và đền Thờ Cầu Vồng với bảy cửa sổ, nơi diễn ra các nghi lễ quan trọng. Cảnh quan rừng mây với nhiều loại tre, phong lan (như Masdevallia Veitchiana, Sobralia Dichotoma, Wiñay Wayna) và đôi khi có thể thấy gấu đeo kính. Cuối ngày, du khách sẽ nói lời tạm biệt và tip cho đội ngũ hỗ trợ.
Ngày 4 – “Ngày Machu Picchu”: Du khách thức dậy rất sớm, lúc 3:30 sáng (do lịch trình tàu hỏa của chaskis trở về Cusco là 5:30 sáng). Cổng mở lúc 5:30 sáng. Du khách đi bộ khoảng 5 km (1-1.5 giờ), với mức tăng độ cao chỉ 20m. Đoạn đường cuối cùng bao gồm 53 bậc thang rất dốc được gọi là “Bậc thang khỉ” hay “Bậc thang Người Nhện”. Cuối cùng, đến Cổng Mặt trời (Inti Punku), một điểm nhìn ngoạn mục ra Machu Picchu. Từ đây, đi bộ thêm 45 phút để đến khu khảo cổ Machu Picchu. Tại đây, du khách sẽ được tham quan và nhận giấy chứng nhận hoàn thành Đường mòn Inca.
Lịch trình 5 Ngày (Tùy chọn)
Một số công ty, như Papi’s Treks, cung cấp lịch trình 5 ngày. Lịch trình này chia nhỏ ngày thứ 3, cho phép du khách đến Machu Picchu vào chiều ngày thứ 4, ngủ tại khách sạn ở Aguas Calientes để nghỉ ngơi và tắm rửa, sau đó quay lại Machu Picchu vào sáng ngày thứ 5 để tham quan thoải mái và có thêm thời gian chiêm ngưỡng di tích. Điều này mang lại trải nghiệm hai lần ghé thăm Machu Picchu.
Vai trò của Chaskis (Đội ngũ hỗ trợ)
Trong thời Inca, chaskis là những người đưa tin nhanh nhẹn, chạy 30 km mỗi chặng, thổi vỏ sò để báo hiệu sự xuất hiện của mình và mang theo những thông điệp quan trọng được mã hóa bằng quipus (dây thắt nút). Ngày nay, thuật ngữ “chaskis” được sử dụng để gọi đội ngũ cắm trại và hỗ trợ (porters) trên Đường mòn Inca, nhằm thể hiện sự tôn trọng vì họ được coi là hậu duệ trực tiếp của những người chạy bộ xưa kia.
Họ là phần quan trọng nhất của hành trình, chịu trách nhiệm mang vác thiết bị nặng (25kg/50lbs), dựng lều, nấu ăn và đảm bảo mọi thứ sẵn sàng khi du khách đến các điểm nghỉ chân. Khả năng chạy nhanh và vượt qua địa hình khó khăn của họ là đáng kinh ngạc.
Các công ty du lịch có trách nhiệm thường cố gắng hỗ trợ các chaskis bằng cách khuyến khích họ tiết kiệm tiền gửi con cái đến trường, với hy vọng thế hệ sau có thể trở thành hướng dẫn viên. Tiền tip từ du khách được hướng dẫn viên thu lại và chia đều cho toàn bộ đội ngũ chaskis, đôi khi có sự ưu tiên cho đầu bếp hoặc người phụ trách vệ sinh. Các đầu bếp và đội ngũ hỗ trợ cũng nhận được đào tạo chuyên biệt hàng năm về dinh dưỡng và vệ sinh thực phẩm để đảm bảo cung cấp các bữa ăn giàu carb, cân bằng rau xanh và protein.
Đa dạng Sinh học và Khí hậu
Peru có ba vùng khí hậu đặc trưng rõ rệt:
1. Rừng nhiệt đới (Jungle): Rất mưa, rừng mưa.
2. Dãy núi Andes (High mountain range): Núi cao, chặn mây mưa từ rừng nhiệt đới không đến được bờ biển.
3. Sa mạc ven biển (Coast): Một trong những sa mạc khô hạn nhất thế giới.
Ba vùng khí hậu này tạo ra các vi khí hậu đa dạng trên Đường mòn Inca, dẫn đến sự phong phú về hệ thực vật và động vật. Du khách có thể quan sát:
• Chim: Chim ruồi (pollinator chính của hoa lan, có thể bay lùi), chim Caracara Andes.
• Thực vật: Cây lê gai, bromeliads, hoa thạch thảo, phong lan (Masdevallia Veitchiana, Sobralia Dichotoma, Wiñay Wayna), cây cúc la mã, retama, tre.
• Động vật: Đôi khi có thể thấy gấu đeo kính trong rừng mây.
Các Di tích Khảo cổ nổi bật
Dọc theo Đường mòn Inca, du khách sẽ đi qua nhiều di tích khảo cổ quan trọng, mỗi nơi đều kể một câu chuyện về nền văn minh Inca:
- Patallaqta (Llaqtapata): Nằm gần sông, được cho là trung tâm trao đổi nông sản quan trọng và là ví dụ điển hình về kiến trúc hữu cơ của người Inca, tuân theo địa hình tự nhiên của núi và sông.
- Runkurakay: Một địa điểm trên đỉnh núi cao, có lẽ là trạm kiểm soát hoặc điểm quan sát.
- Sayacmarca: Mang dáng vẻ của một lâu đài giữa núi, nơi diễn ra các nghi lễ quan trọng cho thần Mặt trời (Inti) và có hệ thống kênh dẫn nước tinh vi được làm từ tre nhện.
- Phuyupatamarca (“Thị trấn trên mây”): Một khu phức hợp khảo cổ ấn tượng nằm cao trên các đám mây, với một bàn thờ lớn nhìn ra ngọn núi Machu Picchu. Nơi đây thường bị bao phủ bởi sương mù vào buổi chiều.
- Wiñay Wayna (“Mãi trẻ trung”): Được Paul Fejos khám phá năm 1943, di tích này nổi bật với các ruộng bậc thang cong tuyệt đẹp, một đền Thờ Cầu Vồng với bảy cửa sổ (tượng trưng cho bảy màu cầu vồng) và mười đài phun nước được cấp bởi một dòng suối tự nhiên. Đây có thể là nơi dành cho các phụ nữ quan trọng hoặc “những trinh nữ mặt trời” trước khi đến Machu Picchu.
- Inti Punku (Cổng Mặt trời): Là điểm cuối cùng của Đường mòn Inca, nơi du khách có cái nhìn đầu tiên và ngoạn mục nhất về Machu Picchu.
Kết luận
Đường mòn Inca là một hành trình độc đáo, không chỉ mang đến trải nghiệm leo núi mà còn là cơ hội để kết nối sâu sắc với lịch sử, văn hóa và thiên nhiên của người Inca cổ đại. Từ mạng lưới đường mòn tiền Inca được cải tiến, đến ý nghĩa tâm linh của các ngọn núi trong vũ trụ quan của người Inca, sự đóng góp của các chaskis, và các di tích khảo cổ phong phú, mỗi khía cạnh của chuyến đi đều góp phần tạo nên một trải nghiệm sâu sắc và khó quên.
Việc tuân thủ các quy định, chuẩn bị kỹ lưỡng và tôn trọng hướng dẫn viên là chìa khóa để có một hành trình an toàn và trọn vẹn, đúng như tinh thần “hãy tận hưởng hành trình, không chỉ đích đến”. Như nhà thơ Pablo Neruda đã viết, Machu Picchu là một nơi huyền bí, luôn cần được khám phá và cảm nhận.
