This post is also available in:
English
Trong bối cảnh phát triển du lịch bền vững, các cộng đồng sinh sống tại khu vực sông nước, ven biển hay làng nổi đang dần được nhìn nhận như những không gian văn hóa có tiềm năng trở thành điểm đến du lịch cộng đồng đặc sắc.
Tại Đông Nam Á, Kampong Ayer – khu làng nổi có lịch sử hơn 600 năm ở Brunei – được xem là hình mẫu điển hình cho cách thức một cộng đồng truyền thống có thể bảo tồn bản sắc văn hóa, đồng thời thích nghi với hiện đại và khai thác hiệu quả tiềm năng du lịch.
Bài viết này phân tích ba thành công tiêu biểu của Kampong Ayer trong phát triển du lịch cộng đồng, từ đó liên hệ và rút ra bài học cho các làng chài, làng bè ở Việt Nam.
Bảo tồn không gian sống truyền thống đi đôi với phát triển du lịch
Kampong Ayer là khu dân cư trên sông lớn nhất thế giới, với hơn 9.000 cư dân sống trong khoảng 30 ngôi làng nổi được kết nối bằng hệ thống cầu đi bộ bằng gỗ và bê tông dài hơn 30 km. Trong suốt hơn 6 thế kỷ tồn tại, khu vực này vẫn duy trì kiến trúc nhà sàn gỗ truyền thống, lối sống gắn bó với sông nước và các hoạt động cộng đồng như làm nghề thủ công, đánh bắt cá, nấu ăn và tín ngưỡng Hồi giáo. Điểm đáng chú ý là Kampong Ayer không chỉ là nơi “trưng bày văn hóa” mà là một cộng đồng sống thực thụ.
Việc bảo tồn không gian sống này không tách rời khỏi đời sống hàng ngày mà được lồng ghép trong trải nghiệm du lịch. Du khách có thể đến thăm các nhà truyền thống, xem nghệ nhân làm thuyền gỗ, thưởng thức các món ăn như kuih truyền thống hay soto bò, và trò chuyện trực tiếp với cư dân địa phương. Cách tiếp cận du lịch sống động này không những giúp bảo tồn di sản phi vật thể mà còn tạo ra thu nhập cho cộng đồng.
Tích hợp hạ tầng hiện đại, cải thiện chất lượng sống
Một thành công quan trọng khác của Kampong Ayer là khả năng tích hợp hạ tầng hiện đại vào không gian truyền thống mà không làm mất đi bản sắc. Các ngôi nhà tại đây không chỉ có điện, nước, truyền hình mà còn được cung cấp internet băng thông rộng tốc độ cao (100 Mbps), thông qua công nghệ cố định không dây để tránh rủi ro do trộm cắp cáp. Ngoài ra, cộng đồng có hệ thống trường học (tiểu học, trung học, trường Hồi giáo), trạm cảnh sát, trạm cứu hỏa, trạm y tế và cả trung tâm văn hóa.
Việc phát triển hạ tầng hiện đại không phải nhằm “đô thị hóa” khu làng nổi mà để nâng cao chất lượng sống và năng lực tự tổ chức của cộng đồng, từ đó tạo điều kiện thuận lợi để du lịch phát triển bền vững. Đây là minh chứng cho thấy việc “giữ nguyên trạng” không đồng nghĩa với bảo thủ, mà ngược lại phải có năng lực thích nghi để bảo tồn sống.
Thiết kế tour trải nghiệm và tăng cường vai trò cộng đồng Sự thành công của Kampong Ayer cũng nằm ở cách thiết kế sản phẩm du lịch dựa trên tài nguyên cộng đồng. Tuyến đi bộ do Bộ Du lịch phát triển dẫn du khách qua 5 làng tiêu biểu – Kg Lurong Sikuna, Kg Setia ‘A’, Kg Tamoi Ujung, Kg Peramu và Kg Bakut Berumput. Tại đây, du khách không chỉ quan sát mà còn tham gia các hoạt động trải nghiệm thực tế như làm thủ công, nấu ăn, thăm nhà trưởng làng hay thưởng thức trà chiều trên nhà nổi.
Các cơ sở lưu trú homestay như Kunyit 7 Lodge – căn nhà có lịch sử từ những năm 1920 – không chỉ cung cấp chỗ nghỉ mà còn trở thành điểm trải nghiệm “sống cùng người dân” đúng nghĩa. Thu nhập từ hoạt động du lịch giúp cộng đồng nâng cao đời sống và có động lực giữ gìn văn hóa bản địa.
Đặc biệt, quá trình phát triển du lịch tại Kampong Ayer có sự tham gia trực tiếp của người dân – từ thiết kế sản phẩm, cung cấp dịch vụ, đến quản lý trải nghiệm. Điều này thể hiện tư duy du lịch cộng đồng thực sự, không phải chỉ mang tính hình thức.
Vai trò chính sách và quản trị nhà nước
Thành công của Kampong Ayer không thể tách rời khỏi tầm nhìn và chiến lược của chính phủ Brunei. Nhà nước không chỉ duy trì hạ tầng thiết yếu mà còn đầu tư vào các chương trình phát triển nhà ở cộng đồng (như dự án Kampong Bolkiah), cải thiện điều kiện sinh hoạt, đồng thời tích cực quảng bá du lịch văn hóa nước nổi như một phần trong chiến lược quốc gia. Việc chính quyền đồng hành cùng người dân trong việc định hình và duy trì mô hình du lịch này là yếu tố then chốt để đảm bảo tính bền vững và lâu dài.
So sánh với làng chài và làng bè ở Việt Nam
Tại Việt Nam, các làng chài như Cửa Vạn (Hạ Long), Tân Lập (Long An), hay làng bè Long Sơn (Vũng Tàu) có nhiều điểm tương đồng với Kampong Ayer về mặt sinh thái – xã hội: đều là cộng đồng cư trú trên mặt nước, sống bằng nghề truyền thống, và sở hữu bản sắc văn hóa riêng biệt. Tuy nhiên, phần lớn các làng nổi tại Việt Nam vẫn đang gặp khó khăn trong việc kết nối giữa bảo tồn và phát triển.
Phát triển du lịch ở nhiều nơi còn mang tính tự phát, thiếu sự quy hoạch tổng thể và chưa có cơ chế rõ ràng để người dân làm chủ không gian du lịch. Hạ tầng sinh hoạt còn yếu, môi trường bị ô nhiễm, và trong nhiều trường hợp, cộng đồng bị di dời lên bờ mà không có phương án phát triển thay thế. Điều này dẫn đến mất mát về bản sắc và sự đứt gãy của không gian văn hóa sống. Từ kinh nghiệm Kampong Ayer, có thể rút ra một số bài học:
- Du lịch cộng đồng cần đặt người dân vào trung tâm;
- Phải có chính sách quy hoạch dài hạn, hỗ trợ hạ tầng đi kèm;
- Phát triển du lịch nên gắn liền với bảo tồn văn hóa sống chứ không chỉ là “trưng bày văn hóa chết”.
Kampong Ayer cho thấy một mô hình du lịch cộng đồng nước nổi có thể vừa bảo tồn được bản sắc văn hóa, vừa thích nghi được với hiện đại, vừa tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng. Mô hình này không chỉ là câu chuyện thành công của Brunei mà còn mang nhiều giá trị tham khảo cho Việt Nam , quốc gia có hệ sinh thái làng chài phong phú nhưng chưa được phát huy đầy đủ tiềm năng.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và đô thị hóa đang gây áp lực lên không gian sống truyền thống, việc học hỏi và điều chỉnh phù hợp từ Kampong Ayer có thể mở ra một hướng đi mới cho du lịch cộng đồng tại các làng nổi ở Việt Nam.
