This post is also available in:
English
Bài báo phân tích khái niệm du lịch tích cực thiên nhiên và các tiếp cận phục hồi như một mô hình chiến lược trong quản lý điểm đến bền vững. Dựa trên nghiên cứu điển hình từ Humanita và San Vigilio Dolomites, bài viết làm rõ tác động môi trường của du lịch, vai trò đo lường – giám sát và giải pháp chuyển đổi để đạt mục tiêu phục hồi hệ sinh thái.
Bối cảnh và yêu cầu thay đổi hệ hình trong du lịch
Trong bối cảnh toàn cầu đang đối mặt với khủng hoảng khí hậu và mất đa dạng sinh học nghiêm trọng, du lịch ngày càng chịu áp lực phải vận hành theo hướng bền vững. Webinar do WeNaTour tổ chức vào năm 2024 tập trung vào việc tái định nghĩa lại vai trò của du lịch trong việc phục hồi thiên nhiên, khuyến nghị các tiếp cận phục hồi (regenerative approaches) như một khuôn khổ chiến lược thay thế cho tư duy phát triển tuyến tính trước đây.
Du lịch tích cực thiên nhiên không phải là một loại hình cụ thể, mà là một mô hình hệ thống, trong đó các hoạt động du lịch không chỉ tránh gây hại cho thiên nhiên mà còn đóng góp tích cực vào việc phục hồi hệ sinh thái. Điều này đặt ra yêu cầu thay đổi toàn diện từ nhận thức, thiết kế chính sách đến triển khai thực tiễn.
Hơn 80% giá trị của hàng hóa và dịch vụ du lịch phụ thuộc trực tiếp hoặc gián tiếp vào các hệ sinh thái thiên nhiên. Tuy nhiên, từ năm 1970 đến nay, các quần thể động vật hoang dã trên toàn cầu đã suy giảm trung bình 73%. Du lịch vì thế không thể đứng ngoài các nỗ lực toàn cầu hướng đến phục hồi thiên nhiên, đặc biệt khi COP15 (2022) đã thông qua mục tiêu toàn cầu về thiên nhiên: chấm dứt và đảo ngược suy giảm đa dạng sinh học vào năm 2030, tiến tới phục hồi hoàn toàn vào năm 2050.
Các tác động môi trường của du lịch qua lăng kính đa dạng sinh học
Mối liên hệ giữa du lịch và môi trường sinh học có thể được nhìn nhận qua năm yếu tố chính gây mất đa dạng sinh học. Những yếu tố này không chỉ cho thấy mặt trái, mà còn gợi mở tiềm năng tích cực nếu du lịch được điều phối đúng cách.
- Thứ nhất, việc thay đổi sử dụng đất và biển để xây dựng cơ sở hạ tầng du lịch dễ dẫn đến phá hủy môi trường sống tự nhiên. Song song, du lịch cũng có thể là động lực để bảo tồn các vùng đất và đại dương, đặc biệt thông qua các mô hình khoa học công dân hoặc hợp tác cộng đồng như trong trường hợp của African Parks.
- Thứ hai, việc khai thác tài nguyên – từ thực phẩm đến động vật – đang là thách thức lớn, đặc biệt là nạn lãng phí và sử dụng bất hợp pháp tài nguyên tự nhiên. Tuy nhiên, một số mô hình du lịch như Marine Savers tại Maldives lại cho thấy khả năng kết hợp giữa trải nghiệm du lịch và hoạt động bảo tồn.
- Thứ ba, biến đổi khí hậu – chủ yếu do phát thải CO₂ từ giao thông – là tác động dài hạn nguy hiểm nhất. Dù vậy, một số điểm đến đã đầu tư vào phục hồi rừng, như San Vigilio Dolomites sau trận bão Vaia (2018), như một hình thức cô lập carbon và phục hồi khí hậu địa phương.
- Thứ tư, ô nhiễm từ nhựa, chất thải và tiếng ồn có thể phá vỡ cấu trúc sinh học của hệ sinh thái. Dù vậy, các chiến dịch cộng đồng như “gatino clean of days” cho thấy du lịch cũng có thể trở thành động lực thúc đẩy hành vi có trách nhiệm về môi trường.
- Thứ năm, loài xâm lấn là vấn đề ngày càng đáng lo ngại tại các điểm đến có lượng du khách lớn. Một ví dụ tại Hope Resort là việc tích cực quản lý cỏ linh lăng dại bằng sự tham gia của du khách – vừa giáo dục, vừa bảo vệ hệ sinh thái bản địa.
Vai trò của đo lường và giám sát trong quản lý bền vững
Một trong những điều kiện tiên quyết để xây dựng chiến lược du lịch tích cực thiên nhiên là năng lực đo lường và giám sát. Các công cụ hiện tại như Tiêu chí Du lịch Bền vững Toàn cầu (GSTC), Hệ thống chỉ số Du lịch châu Âu (ETIS), và các đài quan sát như ở South Tyrol đóng vai trò như nền tảng định hướng và đối chiếu. Việc ứng dụng công nghệ thông tin – từ dữ liệu GPS đến các nền tảng khoa học công dân – ngày càng cho phép nhà quản lý hiểu rõ hơn dòng chảy du khách và những điểm nóng môi trường.
Sự xuất hiện của các công cụ như hộp công cụ “Net Positive Travel & Tourism” hay phương pháp đánh giá (benchmarking) trong chuỗi cung ứng du lịch cho thấy khuynh hướng hướng tới chuẩn hóa việc đo lường không chỉ dựa trên số lượng khách, mà trên các chỉ số môi trường cụ thể và có thể giám sát.
Nghiên cứu điển hình: Humanita và San Vigilio Dolomites
Dự án Humanita đặt trọng tâm vào việc đo lường tác động du lịch ngoài trời trong các khu bảo tồn. Với hơn 600 du khách được khảo sát, chỉ 45% nhận thức được rằng hành vi của họ có thể ảnh hưởng đến môi trường. Dữ liệu từ các ứng dụng như Strava Metro cho phép nhà quản lý xác định các tuyến đường “vượt mốc chịu tải” và thực hiện biện pháp điều tiết. Việc tích hợp thông tin về quy tắc bảo tồn vào ứng dụng phổ biến như Komoot được đánh giá là hướng đi đầy hứa hẹn.
San Vigilio Dolomites là điểm đến miền núi ở đông bắc Ý, được chứng nhận bền vững bởi GSTC từ năm 2021. Du lịch đóng góp 95% tổng giá trị gia tăng tại đây. Các biện pháp như giám sát sử dụng nước, năng lượng, chất thải bằng bảng tính Excel miễn phí cho doanh nghiệp địa phương, chiến dịch “passport bền vững” trao đổi hành vi tốt lấy việc trồng cây, và chatbot AI hướng dẫn du khách… đã biến điểm đến này thành hình mẫu của “quản lý điểm đến có trách nhiệm”.
Sự hợp tác giữa chính quyền địa phương, doanh nghiệp, cộng đồng và khách du lịch được xem là yếu tố cốt lõi làm nên thành công. Từ việc chống du lịch quá tải đến điều tiết mùa vụ, San Vigilio Dolomites cho thấy việc “giữ nguyên trạng thái tự nhiên” đôi khi quan trọng hơn việc phát triển sản phẩm mới.
Việc chuyển đổi từ du lịch giảm thiểu tác động sang du lịch phục hồi là một hành trình dài và đòi hỏi sự phối hợp từ tất cả các bên liên quan. Du lịch tích cực thiên nhiên không thể thực hiện bởi một nhóm đơn lẻ, mà là kết quả của nỗ lực hệ thống – từ nhà hoạch định chính sách, doanh nghiệp, tổ chức bảo tồn đến du khách.
Ba cấp độ hành động cần thiết bao gồm: giảm thiểu tác động tiêu cực bằng cách loại bỏ các thực hành gây hại; tăng cường tác động tích cực thông qua đầu tư vào giải pháp thiên nhiên; và thay đổi hệ hình đánh giá hiệu quả du lịch – không chỉ dựa vào GDP, mà dựa vào giá trị phục hồi và tính công bằng xã hội.
Dù phục hồi hoàn toàn thiên nhiên có thể là mục tiêu lý tưởng, ngành du lịch cần đặt mình vào vai trò tiên phong để tạo đòn bẩy truyền thông, hành vi và chính sách. Niềm tin được xây dựng từ các ví dụ tiên phong, như San Vigilio hay Humanita, cho thấy việc kết nối du khách và thiên nhiên không chỉ là nghĩa vụ môi trường, mà còn là chiến lược phát triển dài hạn.
