This post is also available in:
English
Nghiên cứu này trình bày một cách hệ thống về khái niệm “du lịch tác động tích cực đến tự nhiên” (nature positive tourism). Bài viết tiến hành phân tích sâu các cơ sở lý luận, các mô hình triển khai thực tiễn, cùng những thách thức cố hữu trong ngành du lịch toàn cầu.
Dựa trên việc khảo sát các sáng kiến từ những tổ chức tiên phong như Conservation Optimism, Anam Monda và các đối tác quốc tế, nghiên cứu này luận giải tiềm năng đặc thù của ngành du lịch, không chỉ trong việc giảm thiểu các tác động tiêu cực mà còn trong vai trò một tác nhân chủ động, đóng góp tích cực vào nỗ lực bảo tồn đa dạng sinh học.
Giới thiệu
Trong bối cảnh suy thoái đa dạng sinh học toàn cầu và các tác động ngày càng phức tạp của biến đổi khí hậu, thuật ngữ “tác động tích cực đến tự nhiên” (nature positive) đã nổi lên như một mục tiêu mang tính định hướng cho các ngành kinh tế. Ngành du lịch, với sự phụ thuộc nội tại vào các hệ sinh thái và tài nguyên môi trường, được nhận định là sở hữu tiềm năng đặc biệt để trở thành một thực thể bảo vệ tự nhiên.
Hội thảo trực tuyến do Conservation Optimism tổ chức, với phần trình bày của diễn giả David Baggs từ Anam Monda, đã hệ thống hóa các chiến lược và nỗ lực nhằm thúc đẩy du lịch tác động tích cực đến tự nhiên như một giải pháp thiết yếu cho quá trình bảo tồn và phát triển bền vững.
Khái niệm “Tác động Tích cực đến Tự nhiên” và sự Vận dụng trong Ngành Du lịch
Định nghĩa và Nguồn gốc
Thuật ngữ “tác động tích cực đến tự nhiên” được cho là khởi nguồn vào cuối thập niên 2010 từ một nhóm hợp tác nhỏ, trong đó Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (WWF) là một trong những đơn vị đóng vai trò tiên phong. Tuy nhiên, khái niệm này chỉ được phổ biến rộng rãi và áp dụng mạnh mẽ bởi Mục tiêu Toàn cầu về Thiên nhiên (Global Goal for Nature) – một liên minh gồm các tổ chức phi chính phủ (NGO) quốc tế, các tập đoàn kinh doanh bền vững và các bên liên quan.
Định nghĩa được liên minh này đưa ra là: “ngừng và đảo ngược quá trình suy thoái tự nhiên vào năm 2030, dựa trên mốc cơ sở năm 2020, và đạt được sự phục hồi hoàn toàn vào năm 2050”. Mặc dù các thuật ngữ “phục hồi hoàn toàn” và “mốc cơ sở” vẫn còn những điểm cần làm rõ, định nghĩa này đã thiết lập một mục tiêu rõ ràng và nhận được sự ủng hộ rộng rãi. Thuật ngữ này cũng đã được các tổ chức quốc tế như G7 thông qua và được các viện nghiên cứu học thuật (như Đại học Cambridge) cùng các tổ chức bảo tồn (như IUCN) tích cực triển khai, bao gồm cả việc xây dựng các bộ hướng dẫn đo lường chi tiết.
Chuyển đổi Khái niệm cho Doanh nghiệp Du lịch
Anam Monda, một tổ chức tư vấn chuyên sâu về du lịch và lữ hành, đã diễn giải khái niệm học thuật này thành một thông điệp có tính ứng dụng cao cho doanh nghiệp. Yếu tố cốt lõi là hiệu quả tích cực ròng (net positive effect), một thuật ngữ đã tương đối quen thuộc trong các thảo luận về ngân sách carbon và biến đổi khí hậu. Để đạt được hiệu quả này, một doanh nghiệp cần thực hiện ba trụ cột hành động:
- Giảm thiểu các tác động tiêu cực lên môi trường tự nhiên.
- Phục hồi hoặc tăng cường đa dạng sinh học, tức gia tăng các tác động tích cực.
- Đo lường và đánh giá đồng thời cả hai loại tác động để xác định trạng thái cân bằng và kết quả ròng.
Cơ sở Lý luận và các Động lực Thúc đẩy
Việc áp dụng phương pháp tiếp cận này được thúc đẩy bởi một số yếu tố mang tính nền tảng:
Sự Phụ thuộc vào Tự nhiên và Quản trị Rủi ro
Ngành du lịch có mức độ phụ thuộc cao vào các tài sản tự nhiên. Hoạt động du lịch sinh thái chỉ có thể tồn tại khi có các loài hoang dã để quan sát và các hệ sinh thái lành mạnh. Sự ổn định khí hậu, nguồn nước sạch và an toàn trước các hiện tượng thời tiết cực đoan (lũ lụt, sa mạc hóa) đều là những yếu tố đầu vào thiết yếu. Do đó, các rủi ro từ suy thoái tự nhiên có thể gây ra những tác động trực tiếp và nghiêm trọng đến hoạt động kinh doanh.
Sự Gia tăng Nhận thức của Người tiêu dùng
Người tiêu dùng, đặc biệt là trong lĩnh vực du lịch, đang ngày càng thể hiện sự nhạy cảm cao đối với các tác động môi trường từ hoạt động của họ và của các nhà cung cấp dịch vụ. Việc một doanh nghiệp chứng minh được cam kết tích cực hoặc giảm thiểu tác động tiêu cực đang trở thành một nhân tố quan trọng trong việc xây dựng lòng trung thành của khách hàng.
Các Nghĩa vụ và Yêu cầu Báo cáo Môi trường
- Các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs): Các mục tiêu liên quan đến sinh quyển (SDG 6, 13, 14, 15) được xem là nền tảng cho các mục tiêu xã hội và kinh tế.
- Yêu cầu Báo cáo Môi trường: Các quy định pháp lý tại nhiều khu vực (như Anh, EU) và các khuôn khổ quốc tế (như Khung Đa dạng Sinh học Toàn cầu tại COP15) đang áp đặt các yêu cầu báo cáo môi trường ngày càng nghiêm ngặt. Các sáng kiến như Lực lượng Đặc nhiệm về Công bố Tài chính liên quan đến Thiên nhiên (TNFD) cũng thúc đẩy tính minh bạch.
- Mối liên hệ với Biến đổi Khí hậu: Ngày càng có sự thừa nhận rộng rãi rằng bảo vệ tự nhiên và tăng cường đa dạng sinh học là điều kiện tiên quyết để đạt được mục tiêu Net Zero và các cam kết của Thỏa thuận Paris.
Tiềm năng Tác động Tích cực Đặc thù
So với các ngành kinh tế khác như khai khoáng hay công nghiệp hóa chất, ngành du lịch và lữ hành sở hữu một tiềm năng đặc thù để tạo ra tác động tích cực. Ngành này có khả năng tạo ra nguồn thu nhập tương thích với tự nhiên, cung cấp nguồn tài chính cho các công viên quốc gia và mang lại nhiều lợi ích gián tiếp khác. Tầm nhìn chiến lược là chuyển đổi ngành du lịch thành một đồng minh cốt lõi trong phong trào bảo tồn, không chỉ dừng ở việc giảm thiểu tác hại mà còn trở thành một tác nhân tái tạo tại các địa điểm có giá trị sinh học cao.
Khung tiếp cận “Vòng lặp Vô hạn” (Infinity Loop)
Để hỗ trợ quá trình triển khai, Anam Monda đã phát triển một lộ trình (roadmap) dựa trên mô hình vòng lặp vô hạn, bao gồm bốn giai đoạn tuần hoàn:
- Đánh giá và Xác định (Assess and Define): Doanh nghiệp cần tiến hành phân tích toàn diện về các tác động, sự phụ thuộc vào tự nhiên, các cơ hội tạo tác động tích cực và thiết lập các mục tiêu bảo tồn đa dạng sinh học cụ thể.
- Giảm thiểu và Phục hồi (Reduce and Restore): Đây là giai đoạn hoạch định chiến lược, xác định các biện pháp can thiệp nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực và tối đa hóa các hoạt động phục hồi.
- Giám sát và Báo cáo (Monitor and Report): Giai đoạn này tập trung vào việc thiết lập hệ thống đo lường, đánh giá hiệu quả và công bố các số liệu liên quan một cách minh bạch.
- Hợp tác và Truyền thông (Collaborate and Communicate): Giai đoạn này nhấn mạnh sự cần thiết của việc hợp tác với các bên liên quan (nhà cung cấp, NGO, cộng đồng, chính phủ) để đảm bảo tính hệ thống và truyền thông các nỗ lực nhằm khuyến khích sự tham gia rộng rãi hơn.
Các Mối quan hệ Đối tác và Sáng kiến Nổi bật
Sự thành công của mô hình này phụ thuộc mật thiết vào các cơ chế hợp tác hiệu quả:
Quan hệ Đối tác Du lịch Tác động Tích cực đến Tự nhiên
Một thành tựu quan trọng ở cấp độ chính sách quốc tế là sự hình thành của Quan hệ Đối tác Du lịch Tác động Tích cực đến Tự nhiên (Nature Positive Tourism Partnership). Sáng kiến này, được Anam Monda và Hội đồng Du lịch và Lữ hành Thế giới (WTTC) thúc đẩy từ năm 2022, đã chính thức được công bố tại Hội nghị COP15 của Công ước Đa dạng sinh học (CBD) vào tháng 12 năm 2022. Sự tham gia của WTTC, Tổ chức Du lịch Liên Hợp Quốc (UN Tourism) và Liên minh Khách sạn Bền vững (Sustainable Hospitality Alliance) đã đánh dấu một thời khắc lịch sử, tạo ra sự liên kết chặt chẽ giữa khu vực công và tư.
Hoạt động của Quan hệ Đối tác
Kể từ khi thành lập, quan hệ đối tác đã tổ chức các cuộc tham vấn sâu rộng trong năm 2023 với giới chuyên gia, học thuật, và các nhà hoạch định chính sách để xác định các thách thức và nhu cầu hỗ trợ. Đồng thời, một cơ sở dữ liệu gồm các nghiên cứu tình huống điển hình đã được xây dựng và dự kiến sẽ được công bố trong báo cáo “Nature Positive Tourism in Action”.
Mạng lưới Bảo vệ Động vật (Animal Protection Network – APN)
Đây là một sáng kiến cụ thể của Anam Monda nhằm thúc đẩy quan hệ đối tác giữa doanh nghiệp du lịch và các tổ chức bảo tồn địa phương (NGO, CBO). APN hỗ trợ các doanh nghiệp bằng cách cung cấp chuyên môn kỹ thuật, kết nối cộng đồng và năng lực giám sát, trong khi các tổ chức địa phương nhận được nguồn lực và sự hỗ trợ cần thiết.
Những Thách thức trong Quá trình Triển khai
Việc áp dụng mô hình này phải đối mặt với một số thách thức cố hữu:
- Tính đa dạng và Phân mảnh của Ngành: Ngành du lịch bao gồm nhiều phân khúc (lưu trú, lữ hành, vận tải) với các mô hình hoạt động khác nhau, đòi hỏi các giải pháp tùy chỉnh.
- Sự phức tạp của Chuỗi giá trị: Một hành trình du lịch thường liên quan đến nhiều nhà cung cấp, khiến cho nỗ lực của một công ty đơn lẻ khó có thể tạo ra tác động quy mô lớn. Điều này đòi hỏi sự hợp tác trên toàn ngành.
- Xu hướng Tập trung vào các Vấn đề Bề nổi: Các doanh nghiệp có xu hướng ưu tiên giải quyết các vấn đề dễ nhận biết (như rác thải nhựa) thay vì các tác động sâu hơn nhưng ít được chú ý hơn (như nguồn cung ứng thực phẩm không bền vững).
- Mâu thuẫn giữa Nhu cầu của Khách hàng và Nguyên tắc Bảo tồn: Nhu cầu trải nghiệm tương tác gần với động vật hoang dã đôi khi có thể gây ra các tác động tiêu cực. Giải pháp nằm ở việc tăng cường giáo dục và truyền thông về các hoạt động du lịch có trách nhiệm.
Triển vọng
Bất chấp các thách thức, triển vọng của du lịch tác động tích cực đến tự nhiên vẫn rất khả quan. Tầm nhìn về một ngành du lịch trở thành “người bảo vệ tự nhiên” đang dần được hiện thực hóa. Sự chấp nhận của các doanh nghiệp ngày càng tăng, được thúc đẩy bởi các cuộc thảo luận toàn cầu về biến đổi khí hậu. Nhiều hành động cụ thể đã được ghi nhận, từ việc các công ty du thuyền thu thập mẫu eDNA để khảo sát đa dạng sinh học biển, đến các công ty lữ hành hợp tác giải quyết xung đột giữa con người và động vật hoang dã.
Du lịch tác động tích cực đến tự nhiên không chỉ là một xu hướng mà là một sự chuyển dịch mô hình tư duy căn bản trong ngành, từ giảm thiểu tác hại sang chủ động đóng góp vào quá trình phục hồi và bảo tồn đa dạng sinh học. Với sự hỗ trợ từ các sáng kiến và các quan hệ đối tác chiến lược, ngành du lịch đang có cơ hội trở thành một lực lượng tích cực trong cuộc khủng hoảng suy thoái tự nhiên. Để hiện thực hóa tầm nhìn này, sự hợp tác xuyên suốt chuỗi giá trị và việc nâng cao nhận thức của du khách được xác định là những yếu tố then chốt.
