This post is also available in:
English
Phân tích chi tiết tiềm năng, thách thức và con đường phát triển Cát Bà thành đảo sinh thái không khí thải đầu tiên tại Việt Nam – một hình mẫu chuyển đổi du lịch bền vững dựa trên bài học từ Honolulu.
Cát Bà – viên ngọc chưa mài giữa lòng biển Việt
Cát Bà, hòn đảo lớn thứ ba của Việt Nam, sở hữu vẻ đẹp thiên nhiên kỳ vĩ, là nơi hội tụ của vịnh Lan Hạ thơ mộng, rừng quốc gia nguyên sơ và hệ thống bãi biển trong lành. Với những điều kiện đó, Cát Bà được ví như “viên ngọc thô” của ngành du lịch Việt Nam, một báu vật thiên nhiên cần được khai phá bài bản. Tuy nhiên, thực tế cho thấy hòn đảo này vẫn chưa vươn mình xứng tầm, vẫn “loay hoay giữa cái đẹp sẵn có và cơ hội phát triển vượt bậc”.
Để làm rõ nguyên nhân và đề xuất con đường tương lai, bài viết này phân tích sâu các yếu tố cản trở, so sánh với mô hình thành công của Honolulu (Hawaii) và làm nổi bật những điều kiện cần thiết để Cát Bà chuyển mình trở thành đảo sinh thái không khí thải đầu tiên của Việt Nam – một hình mẫu phát triển du lịch bền vững trong thế kỷ 21.
So sánh Cát Bà và Honolulu qua lăng kính dữ liệu
Khi đặt Cát Bà bên cạnh Honolulu – thủ phủ du lịch của Hawaii – sự khác biệt rõ rệt được phơi bày không chỉ qua lượt khách mà đặc biệt qua giá trị kinh tế tạo ra từ mỗi du khách. Dù có diện tích gần gấp đôi (345 km² so với 177 km²), Cát Bà chỉ thu hút 2,9 triệu lượt khách (2023), chưa bằng 1/3 so với 9,6 triệu lượt của Honolulu. Sự chênh lệch còn rõ rệt hơn về mặt doanh thu: Cát Bà đạt khoảng 102 triệu USD, trong khi Honolulu vượt mốc 20,78 tỷ USD.
Điều đáng lưu ý là chi tiêu bình quân mỗi du khách đến Cát Bà chỉ ở mức 35,17 USD – thấp hơn 60 lần so với mức hơn 2100 USD tại Honolulu. Khoảng cách này phản ánh không chỉ sự khác biệt về nhóm khách mục tiêu mà còn về hệ sinh thái du lịch, dịch vụ, hạ tầng và sức hấp dẫn tổng thể. Nếu Honolulu là điểm đến nghỉ dưỡng cao cấp với đa dạng dịch vụ, thì Cát Bà hiện chỉ dừng lại ở mô hình “ngắm cảnh – tắm biển”.
Thu nhập người dân tại xã Việt Hải – một điển hình về cộng đồng sống bằng du lịch tại Cát Bà – chỉ đạt 75 triệu đồng/người/năm, tương đương 6 triệu đồng/tháng. Trong khi đó, người dân Honolulu có thu nhập gần 1,8 tỷ đồng mỗi năm, cho thấy giá trị mà du lịch tạo ra cho cộng đồng địa phương ở Việt Nam vẫn còn khiêm tốn.
Ba điểm nghẽn chiến lược: Môi trường – Sản phẩm – Hạ tầng
-
Môi trường xuống cấp – rào cản lớn nhất của du lịch cao cấp
Không khó để nhận ra rằng môi trường tự nhiên của Cát Bà đang bị đe dọa nghiêm trọng. Nước biển đục, mùi hôi thối từ hệ thống cống rãnh lộ thiên, rác thải nhựa trôi nổi và tình trạng phao xốp trắng xóa mặt vịnh là những hình ảnh dễ bắt gặp. Mỗi ngày, đảo phát sinh khoảng 100 tấn rác sinh hoạt và rác từ biển. Các bãi rác tạm bợ từ những năm 2000 đến nay đã quá tải, gây ô nhiễm và ảnh hưởng xấu đến hệ sinh thái biển.
Thêm vào đó, khói dầu từ tàu thuyền và tiếng ồn từ công trình xây dựng làm suy giảm chất lượng trải nghiệm – đặc biệt đối với nhóm khách quốc tế yêu thiên nhiên và yên tĩnh. Đây là nhóm khách chi tiêu cao mà Cát Bà đang muốn hướng tới nhưng chưa thể đáp ứng.
-
Sản phẩm du lịch đơn điệu – thiếu bản sắc và chiều sâu
Khách đến Cát Bà chủ yếu tham quan theo tour ngắn ngày, ghé thăm vịnh Lan Hạ, tắm biển Cát Cò rồi rời đi. Việc thiếu các sản phẩm độc đáo, trải nghiệm bản địa và dịch vụ nghỉ dưỡng chất lượng cao khiến đảo không thể giữ chân khách lâu hơn.
Trong khi đó, các đối thủ như Phú Quốc, Nha Trang hay Hạ Long đã có các khu resort tích hợp dịch vụ spa, golf, công viên giải trí, trung tâm hội nghị – thu hút nhóm khách lưu trú dài ngày và sẵn sàng chi tiêu. Cát Bà chưa có các khu phố đi bộ, không gian nghệ thuật, các tour nông nghiệp, hay mô hình du lịch học thuật vốn rất phù hợp với tài nguyên rừng quốc gia và biển đảo nơi đây.
-
Giao thông bất tiện – nút thắt cổ chai
Mỗi mùa du lịch cao điểm, hình ảnh hàng trăm xe nối đuôi chờ phà tại Gót là điều quá quen thuộc. Chỉ riêng việc di chuyển ra đảo đã mất hàng giờ, gây mệt mỏi và tâm lý tiêu cực ngay từ đầu hành trình. Ga cáp treo hiện đại đã hoàn thành nhưng kết nối nội đảo vẫn rời rạc, thiếu hệ thống vận tải xanh đồng bộ. Xe điện và buggy chưa đủ đáp ứng, thiếu trạm dừng, thiếu biển chỉ dẫn.
Kết quả là trải nghiệm du khách bị gián đoạn, không thuận tiện để khám phá các điểm sâu trong đảo như làng chài, hang động hay rừng quốc gia.
Tác động lan rộng đến cộng đồng: Kỳ vọng và áp lực
Người dân Cát Bà, phần lớn sống bằng nghề dịch vụ du lịch, đang chịu sức ép nặng nề từ tính mùa vụ. Mùa hè đông khách, mùa đông vắng khách, dẫn đến thu nhập bấp bênh. Trong đại dịch COVID-19, khi dòng khách quốc tế ngưng trệ, cộng đồng nơi đây rơi vào cảnh khó khăn.
Mặc dù thu nhập đã cải thiện nhờ du lịch, nhưng sự thiếu ổn định và chất lượng dịch vụ chưa cao khiến người dân kỳ vọng vào một chiến lược dài hạn, bài bản hơn. Họ mong muốn chính quyền và các nhà đầu tư sớm giải quyết vấn đề môi trường, đồng thời nâng cấp sản phẩm để mở rộng cơ hội việc làm quanh năm.
Honolulu – bài học chuyển đổi mô hình đảo sinh thái
Trước thập niên 1990, Honolulu cũng từng đối mặt với khủng hoảng môi trường, hệ thống rác quá tải, ô nhiễm biển và giao thông lộn xộn. Tuy nhiên, thành phố này đã thực hiện hai cải cách lớn:
- Nhà máy H-Power: Xử lý 3000 tấn rác/ngày, chuyển hóa thành điện năng cung cấp cho 40.000 hộ dân. Đây là bước đột phá giúp Honolulu giảm ô nhiễm, tái tạo năng lượng và xử lý hiệu quả rác thải sinh hoạt.
- Hệ thống xe buýt sạch TheBus: Với ngân sách 55 triệu USD, thành phố đầu tư chuyển đổi sang xe điện, xây dựng mạng lưới giao thông công cộng hiệu quả, giảm phụ thuộc vào xe cá nhân và cải thiện chất lượng không khí.
Kết quả là Honolulu trở thành hình mẫu về phát triển bền vững, thu hút dòng khách du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng dài ngày và khách quốc tế có khả năng chi tiêu cao.
Tương lai Cát Bà: Từ quy hoạch đến hành động thực chất
Quy hoạch tổng thể phát triển Cát Bà trở thành đảo sinh thái không khí thải đầu tiên tại Việt Nam là một bước ngoặt quan trọng. Để hiện thực hóa mục tiêu này, ba mũi nhọn cần được triển khai đồng bộ:
- Xử lý môi trường triệt để: Cần xây dựng nhà máy xử lý rác hiện đại, hệ thống lọc nước biển thành nước ngọt, mạng lưới thu gom và tái chế đồng bộ. Cần học hỏi mô hình như H-Power của Honolulu, đồng thời cải thiện hệ thống thoát nước để tránh ô nhiễm mùa mưa.
- Tái cấu trúc sản phẩm du lịch: Tăng cường các tour trải nghiệm dài ngày: trekking rừng quốc gia, du lịch nông nghiệp hữu cơ, tour thăm làng chài và văn hóa bản địa, phát triển mô hình retreat sức khỏe, học thuật và nghệ thuật. Đẩy mạnh đầu tư các tổ hợp nghỉ dưỡng tích hợp dịch vụ chất lượng cao.
- Xây dựng giao thông sinh thái thông minh: Đồng bộ hóa xe điện nội đảo, quy hoạch mạng lưới buggy, kết nối các điểm du lịch bằng hệ thống đường đi bộ, xe đạp hoặc xe buýt điện mini. Xây dựng app hướng dẫn du lịch thông minh.
Thời điểm vàng để hành động
Cát Bà đang đứng trước cơ hội lịch sử để thoát khỏi mô hình du lịch truyền thống ngắn hạn, chuyển mình thành một hình mẫu phát triển du lịch sinh thái hiện đại, đẳng cấp và bền vững.
Giấc mơ về một “tiểu Honolulu” không phải viển vông, nhưng đòi hỏi sự phối hợp mạnh mẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương. Với tài nguyên thiên nhiên đặc sắc và nhu cầu ngày càng tăng về du lịch xanh, Cát Bà hoàn toàn có thể trở thành ngọn cờ đầu trong chiến lược du lịch bền vững quốc gia.
