This post is also available in:
Tiếng Việt (Vietnamese)
Phân tích toàn diện cách tiếp cận chuỗi giá trị du lịch theo vòng đời sản phẩm, nhằm nhận diện điểm nóng môi trường và xây dựng giải pháp kinh doanh – chính sách hướng đến phát triển bền vững.
Giới thiệu: Vì sao cần nhìn lại chuỗi giá trị du lịch?
Trong bối cảnh ngành du lịch toàn cầu đối mặt với nhiều thách thức từ biến đổi khí hậu, khủng hoảng kinh tế đến nhu cầu chuyển đổi xanh, việc xây dựng và hiểu rõ bản đồ chuỗi giá trị du lịch đang trở thành một chiến lược cấp thiết. Không giống như chuỗi cung ứng chỉ tập trung vào sản phẩm, chuỗi giá trị du lịch mở rộng góc nhìn sang các giá trị môi trường, kinh tế và xã hội đi kèm với dịch vụ – từ khai thác tài nguyên đầu vào đến hành vi tiêu dùng và hậu cần cuối vòng đời.
Một chuỗi giá trị được thiết lập tốt sẽ giúp các nhà hoạch định chính sách, điểm đến và doanh nghiệp du lịch nhận diện mối quan hệ giữa các bên liên quan, các “điểm nóng” (hotspots) về môi trường, các rủi ro trong vận hành, đồng thời tìm ra cơ hội gia tăng giá trị một cách có hệ thống.
Phương pháp luận: Từ mục tiêu đến triển khai thực tế
Việc lập bản đồ chuỗi giá trị cần được bắt đầu từ việc xác định rõ mục tiêu và phạm vi nghiên cứu. Một doanh nghiệp sẽ quan tâm đến đối tác cung ứng và hành vi tiêu dùng của khách hàng, trong khi nhà hoạch định chính sách cần có cái nhìn toàn cảnh về ngành du lịch quốc gia. Bản đồ lý tưởng nên được xây dựng theo vòng đời sản phẩm – dịch vụ du lịch, bao gồm: khai thác tài nguyên, sản xuất/chế biến, phân phối, tiêu dùng và xử lý cuối vòng đời.
Dữ liệu cần thiết có thể thu thập từ hai nguồn chính: dữ liệu thứ cấp từ thống kê, tổ chức quốc tế như WTO, FAO, hoặc từ khảo sát thực địa thông qua phương pháp “đi bộ dọc chuỗi” – nơi người nghiên cứu cùng doanh nghiệp xác định dòng vật chất, dòng tiền và thông tin trong toàn chuỗi.
UN Environment đã phát triển mẫu bản đồ 3 phần: bên trái là tác nhân quốc tế và đầu tư, trung tâm là bộ ngành và doanh nghiệp trong nước, bên phải là các chỉ số môi trường. Cách tiếp cận này cho phép tích hợp nhiều khía cạnh – từ năng lượng, nước đến nguyên liệu đầu vào và hậu cần.
Đánh giá vòng đời và phân tích điểm nóng môi trường
Một công cụ trung tâm trong đánh giá chuỗi giá trị là phương pháp Life Cycle Assessment (LCA) – đánh giá vòng đời. Nó giúp lượng hóa các tác động môi trường trong từng giai đoạn. Chẳng hạn, hệ thống HVAC trong khách sạn có thể chiếm tới 50% năng lượng tiêu thụ. Việc xác định các tác động như phát thải khí nhà kính, sử dụng nước, chất thải thực phẩm hay mất đa dạng sinh học là yếu tố then chốt để ưu tiên hành động.
Hotspot analysis – phân tích điểm nóng – là bước đi kế tiếp. Một điểm nóng được hiểu là nơi có đóng góp lớn hơn 50% tổng tác động vòng đời. UN Environment đề xuất 8 bước để thực hiện, từ xác định phạm vi đến tham vấn chuyên gia và truyền thông kết quả. Công cụ đơn giản như ma trận màu sắc (đỏ – tác động cao, cam – trung bình, xanh – đã có giải pháp) hỗ trợ doanh nghiệp ra quyết định hiệu quả.
Ví dụ cụ thể cho thấy thịt bò là một điểm nóng trong du lịch, với phát thải từ gia súc và lãng phí thực phẩm. Bia cũng là một ví dụ, khi cần tới lượng nước gấp 120 lần thể tích sản phẩm để sản xuất và làm sạch.
Xây dựng sáng kiến và giải pháp hệ thống
Bản đồ chuỗi giá trị chỉ thực sự có ý nghĩa khi đi kèm với hành động. Các sáng kiến cần được xác định ở nhiều cấp độ: quốc tế (Hiệp định Paris, tiêu chuẩn WTO), quốc gia (chiến lược du lịch xanh), ngành (thỏa thuận xanh), điểm đến (giám sát chất lượng nước) và doanh nghiệp (cấm nhựa dùng một lần, đo lường chất thải).
Việc phát triển ý tưởng giải pháp có thể thực hiện qua hội thảo đồng sáng tạo, nơi doanh nghiệp đề xuất mô hình kinh doanh mới, chính sách phát triển hoặc hợp tác công – tư. Một chương trình năng lượng bền vững cho khách sạn như tại Dominica là ví dụ thành công trong triển khai đa cấp.
Lộ trình thực hiện nên được phân theo thời gian: ngắn hạn (1-3 năm), trung hạn (4-6 năm) và dài hạn (tới 10 năm). Giải pháp hệ thống cần được gom nhóm theo chủ đề như “ẩm thực bền vững”, “năng lượng sạch” để tạo hiệu ứng lan tỏa.
Kế hoạch kinh doanh và chính sách hỗ trợ
Các doanh nghiệp có thể sử dụng Business Model Canvas để xây dựng kế hoạch kinh doanh bền vững. Lợi ích không chỉ về môi trường mà còn tài chính. Nghiên cứu cho thấy mỗi USD đầu tư giảm lãng phí thực phẩm có thể mang lại 7 USD lợi ích tài chính. Tương tự, thay bóng đèn LED hay tối ưu HVAC có thể giảm tới 26% chi phí năng lượng.
Chính sách đi kèm cần có 5 nhóm công cụ: quy định, kinh tế, thông tin, tự nguyện và hành vi. Ví dụ, cấm nhựa một lần, ưu đãi thuế xanh, chiến dịch nâng cao nhận thức, hay khuyến khích thay đổi hành vi tiêu dùng qua “gợi ý mềm” (nudging).
Một chu trình chính sách bền vững bao gồm: xác định vấn đề → hoạch định → triển khai → giám sát. Việc lồng ghép cách tiếp cận vòng đời và chuỗi giá trị giúp tạo ra chính sách thực chất và hiệu quả hơn.
“Sợi chỉ vàng” của phát triển du lịch bền vững
Chuỗi giá trị du lịch không chỉ là công cụ phân tích mà còn là “bản đồ hành động” cho tương lai. Từ dữ liệu đến chính sách, từ doanh nghiệp đến chính quyền, mọi bên đều có vai trò trong việc tạo nên một ngành du lịch xanh, công bằng và bền vững hơn.
Chìa khóa ở đây là sự hiểu biết hệ thống – và cam kết cải thiện liên tục dựa trên bằng chứng. Nếu coi phát triển bền vững là “đích đến”, thì chuỗi giá trị chính là “con đường” để ngành du lịch đi tới.
